شبکه ملی اطلاعات چیست و علت ایجاد آن چه می‌باشد؟

شبکه ملی اطلاعات که برخی منابع از آن با عنوان "اینترنت ملی" یاد می‌کنند و در ویکیپدیای فارسی از آن با عنوان "اینترانت ملی ایران" نام برده شده است، شبکه‌ای مبتنی بر پروتکل اینترنت (IP: Internet Protocol) است که شامل سوئیچ‌ها (Switch) و روترهایی (Router) خواهد بود که توسط آن، درخواست‌های دسترسی داخلی از مراکز داده داخلی، از خارج از کشور قابل مسیریابی نخواهند بود و به عبارت دیگر، شبکه‌ای امن برای استفاده داخلی فراهم خواهد شد.

در این شبکه، ظرفیت‌های لازم برای نگهداری و تبادل امن داده‌ها و اطلاعات داخلی، پیش‌بینی شده است که به منظور گسترش عرضه خدمات الکترونیکی، از این ظرفیت‌ها استفاده خواهد شد.
در یک تعریف ساده‌تر، شبکه ملی اطلاعات از تجمیع شبکه‌های اختصاصی، محلی، منطقه‌ای و کشوری به وجود خواهد آمد و خود، شامل بخش‌های اختصاصی و عمومی خواهد بود.

ایجاد این شبکه از چه تاریخی مطرح شده است؟

به استناد اسناد منتشر شده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایجاد چنین شبکه‌ای در اواخر سال 1384 به صورت جدی، مطرح شده است و در اسفند همان سال نیزدر هیات دولت، مورد بحث قرار گرفته است. در سال 1385 قرار شده است تا این پروژه در مرکز تحقیقات مخابرات ایران انجام شود. در طی سال‌های 1386 تا 1388 برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری از این شبکه و همچنین نگهداری از آن، در هیات وزیران تصویب شده است.
کلیات ایجاد این شبکه ملی در ماده 46 برنامه پنجم توسعه نیز مطرح شده است.

شبکه ملی اطلاعات چیست و علت ایجاد آن چه می‌باشد؟

شبکه ملی اطلاعات که برخی منابع از آن با عنوان "اینترنت ملی" یاد می‌کنند و در ویکیپدیای فارسی از آن با عنوان "اینترانت ملی ایران" نام برده شده است، شبکه‌ای مبتنی بر پروتکل اینترنت (IP: Internet Protocol) است که شامل سوئیچ‌ها (Switch) و روترهایی (Router) خواهد بود که توسط آن، درخواست‌های دسترسی داخلی از مراکز داده داخلی، از خارج از کشور قابل مسیریابی نخواهند بود و به عبارت دیگر، شبکه‌ای امن برای استفاده داخلی فراهم خواهد شد.

در این شبکه، ظرفیت‌های لازم برای نگهداری و تبادل امن داده‌ها و اطلاعات داخلی، پیش‌بینی شده است که به منظور گسترش عرضه خدمات الکترونیکی، از این ظرفیت‌ها استفاده خواهد شد.
در یک تعریف ساده‌تر، شبکه ملی اطلاعات از تجمیع شبکه‌های اختصاصی، محلی، منطقه‌ای و کشوری به وجود خواهد آمد و خود، شامل بخش‌های اختصاصی و عمومی خواهد بود.

ایجاد این شبکه از چه تاریخی مطرح شده است؟

به استناد اسناد منتشر شده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایجاد چنین شبکه‌ای در اواخر سال 1384 به صورت جدی، مطرح شده است و در اسفند همان سال نیزدر هیات دولت، مورد بحث قرار گرفته است. در سال 1385 قرار شده است تا این پروژه در مرکز تحقیقات مخابرات ایران انجام شود. در طی سال‌های 1386 تا 1388 برنامه‌های عملیاتی راه‌اندازی و بهره‌برداری از این شبکه و همچنین نگهداری از آن، در هیات وزیران تصویب شده است.
کلیات ایجاد این شبکه ملی در ماده 46 برنامه پنجم توسعه نیز مطرح شده است.

مشخصات این شبکه چیست؟

مهمترین مشخصات این شبکه را می‌توان در موارد ذیل، خلاصه نمود.

1ـ این شبکه دارای زیرساخت‌های ارتباطی برای تبادل داده‌ها و اطلاعات و خدمات با مدیریت مستقل داخلی است.

2ـ این شبکه با توجه به ساختار و مدیریت مستقل آن، بستری امن و پایدار برای ارتباطات میان دستگاه‌های حاکمیتی و دولتی و همچنین مراکز حساس کشور به وجود خواهد آورد و امکان تعامل مدیریت شده با اینترنت را نیز فراهم خواهد کرد.

3ـ ظرفیت بالای نگهداری داده‌ها و اطلاعات، پهنای باند زیاد و تعرفه رقابتی و مقرون به صرفه، از دیگر مشخصات این شبکه، مطرح می‌شود.

4ـ این شبکه قابلیت عرضه انواع محتوی و طیف گسترده‌ای از خدمات را برای عموم، به صورت سراسری در سطح کشور، فراهم خواهد نمود.

5ـ انواع خدمات تبادل امن داده‌ها و اطلاعات، اعم از رمزنگاری و همچنین خدمات تایید اصالت و اعتبار اسناد، در این شبکه، قابل عرضه خواهد بود.

برجسته‌ترین نقاط قوت شبکه ملی اطلاعات چیست؟

برای پاسخ به این سوال، باید موارد بسیای را مدنظر قرار داد. به صورت کلی، شاید بتوان بیان نمود که مهمترین نقاط قوت شبکه ملی اطلاعات، امنیت و ایمنی بالای آن، مقاومت و مصونیت در برابر حملات اینترنتی وهمچنین حفظ استقلال و برقراری اتصال پایدار شبکه، حتی در مواقع آسیب‌دیدگی کابل‌های انتقال داده بین‌المللی و یا آسیب‌دیدگی دستگاه‌ها، مراکز و سیستم‌های ماهواره‌ای تبادل داده‌ بین‌المللی، می‌باشد.

اهداف ایجاد این شبکه چیست؟

اهداف بسیار گوناگون و متنوعی برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات مطرح شده است که سعی خواهم کرد به مهمترین آنها اشاره نمایم.

1ـ توسعه و گسترش خدمات الکترونیکی شامل خدمات عمومی، اعم از انواع خدمات دولت الکترونیکی.

2ـ کاهش وابستگی به اینترنت.

3ـ اعمال مدیریت موثرتر بر دسترسی به اینترنت.

4ـ افزایش ایمنی و امنیت فضای دیجیتال.

5ـ توسعه محتوای ایرانی فضای دیجیتال.

6ـ افزایش امکانات کسب و کار دیجیتال.

7ـ توسعه سهم فناوری ارتباطات و اطلاعات در اقتصاد کشور.

8ـ کاهش هزینه‌های ارتباط با اینترنت.

9ـ ایجاد بسترهای مناسب جهت نگهداری، انتقال و ارائه خدمات ملی در داخل کشور.

10ـ ایجاد فضای رشد، گسترش، بالندگی و پیشرفت فناوری اطلاعات و دانش شبکه‌های گسترده کامپیوتری در داخل کشور.

11ـ بهره‌برداری بهینه از توان و امکانات بخش خصوصی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در زمینه‌های مرتبط.

12ـ امکان بومی‌سازی فناوری‌های مختلف، بویژه با استفاده از نرم‌افزارهای متن‌ـباز (Open Source).

13ـ افزایش ضریب نفوذ استفاده از امکانات فناوری اطلاعات و تکنولوژی کامپیوتر در کشور.

14ـ بهبود جایگاه کشور به لحاظ استفاده از فناوری‌های مدرن و شبکه‌های کامپیوتری.

15ـ افزایش سواد دیجیتال.

16ـ افزایش پهنای باند مشترکین.

17ـ افزایش تولید ناخالص ملی.

18ـ  بالا بردن سطح معلومات و تجارب دست اندرکاران فناوری اطلاعات کشور.

19ـ امکان سازگاری زیرساخت‌‌های فناوری اطلاعات کشور با فناوری‌های نسل جدید ارتباطات.

ساختار شبکه ملی اطلاعات به چه ترتیبی است؟

همانگونه که عرض کردم، این شبکه از تجمیع شبکه‌های اختصاصی، محلی، منطقه‌ای و کشوری به وجود خواهد آمد و خود، شامل بخش‌های اختصاصی و عمومی است.

بخش‌های اختصاصی شامل زیرساخت‌های امن ارتباطی و اطلاعاتی برای تعامل بین دستگاه‌های اجرایی و همچنین نهادها و ارگان‌های حکومتی، جهت تبادل و به اشتراک گذاشتن داده‌ها و اطلاعات و علاوه بر آن، تبادل خدمات الکترونیکی است.

بخش‌های عمومی شامل زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی برای تولید و توزیع و ارائه خدمات الکترونیکی ومحتوای دیجیتال به کلیه اشخاص و عموم افراد جامعه، از جمله کاربران خانگی و تجاری است.

این شبکه شامل ساختارها و نظام‌های ارتباطی دولت‌ـ‌دولت (G2G) بین وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی، شرکت‌های دولتی، مراکز علمی و صنعتی دولتی و همچنین اداره‌ها و سایر مراکز دولتی از یک سو و سامانه‌های دولت الکترونیکی شامل سامانه سلامت، سامانه علمی و فرهنگی، سامانه مدارس، سامانه مالیات، سامانه بازرگانی، سامانه خدمات عمومی، سامانه بیمه و سامانه گمرک، از سوی دیگر است. شبکه دارای ساختارهای لازم برای ارتباط مصرف کننده‌ـ‌مصرف کننده (C2C) بین کاربران و سامانه‌های شبکه نیز هست.

علاوه بر موارد فوق، این شبکه دارای نظام‌های ارتباطی دولت‌ـ‌شهروند (G2C) بین کاربران و سامانه‌های متعدد دولت الکترونیکی، به شرحی که ذکر شد، می‌باشد. ساختارهای ارتباطی تجارت‌ـ‌مصرف کننده (B2C) نیز برای ارتباط بین کاربران از یک سمت و سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی، مراکز علمی خصوصی و واحدهای صنعتی خصوصی، از سمت دیگر، پیش‌بینی شده است. علاوه بر آن، نظام‌های خاص این مدل ارتباطی نیز، برای ارتباط بین کاربران از یک سو و بانک‌ها، بورس و همچنین موسسات مالی و اعتباری، از سوی دیگر، طراحی شده است.

نظام‌های ارتباطی دولت‌ـ‌تجارت (G2B) بین وزارتخانه‌ها و سازمان‌‌های دولتی، شرکت‌های دولتی، مراکز علمی و صنعتی دولتی، اداره‌ها و سایر مراکز دولتی از یک سو و بانک‌ها، بورس و موسسات مالی و اعتباری، از سوی دیگر، پیش‌بینی شده است. علاوه بر آن، ساختارهای خاص این مدل ارتباطی نیز برای ارتباط بین سامانه‌های دولت الکترونیکی از یک سمت و سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی، مراکز علمی خصوصی و همچنین واحدهای صنعتی خصوصی، از سمت دیگر، طراحی شده است.

در زمینه جنبه‌های مختلف، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و مزایای تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، پست الکترونیکی، آموزش الکترونیکی و دولت الکترونیکی و همچنین نقش آنها در بهبود اثربخشی و همچنین کارایی سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها، موسسات و ارگان‌های یک کشور، به صورت مفصل و مبسوط، در سلسله مقالات "عصرالکترونیکی" که در طی پانزده شماره از شماره 43 ماهنامه تا شماره 57 به چاپ رسید، صحبت نموده‌ام.  در زمینه "مدیریت فناوری اطلاعات" نیز در سلسله مقالاتی با همین عنوان، طی پنج شماره از شماره 59 تا 63 ماهنامه، به صورت تفصیلی، بحثی داشته‌ام.

شکل شماتیک مدل مفهومی پیشنهادی شبکه ملی اطلاعات کشور

در شکل یک، می‌توانید به صورت شماتیک، مدل مفهومی پیشنهادی شبکه ملی اطلاعات کشور را مشاهده نمایید. همانگونه که ملاحظه می‌فرمایید، امکان برقراری ارتباط بین اجزای شبکه ملی اطلاعات کشور و اینترنت نیز به خوبی در طراحی شبکه، پیش‌بینی شده است. هر کاربر، بر اساس نیاز خود، می‌تواند درخواست دسترسی یا عدم دسترسی به اینترنت را نیز علاوه بر امکان استفاده از شبکه ملی اطلاعات، ارائه نماید. طبیعی است کاربرانی که صرفا درخواست استفاده از شبکه ملی اطلاعات را داشته باشند و نیازی به اتصال به اینترنت نداشته باشند، می‌توانند خدمات را با نرخ پایین‌تر و هزینه کمتر دریافت نمایند.

تکمیل شبکه ملی اطلاعات چه نتایجی را در بر خواهد داشت؟

با تکمیل شبکه ملی اطلاعات و راه‌اندازی کامل آن، می‌توان نتایج ذیل را انتظار داشت.

1ـ توسعه خدمات الکترونیکی، به ویژه از طریق امکاناتی که به صورت عمومی در دسترس است و فراگیر شده است، نظیر تلفن‌های همراه هوشمند.

2ـ توسعه و گسترش وب‌سایت‌های عمومی، تجاری، آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اطلاع‌رسانی.

3ـ گسترش خدمات چندرسانه‌ای.

4ـ رشد و گسترش زیرساخت‌های پرظرفیت برای ذخیره‌سازی داده‌ها و اطلاعات چندرسانه‌ای وب‌سایت‌های گوناگون وهمچنین داده‌ها و اطلاعات مربوط به رایانش ابری.

5ـ رشد وگسترش زیرساخت‌ها لازم برای انتقال داده‌ها و اطلاعات پرحجم چندرسانه‌ای ومدیریت مناسبت بر جابجایی ترافیک بالای داده‌ها و اطلاعات.

6ـ توسعه مدیریت عملیات شبکه، شامل سامانه‌های مدیریت منابع شبکه از جمله آدرس‌های IPv4 و IPv6 و نام دامنه‌ها و DNSها.

7ـ گسترش زیرساخت‌های پرتوان، مناسب، امن، مصون از خطرات حمله‌های اینترنتی و سایبری، به صورت کارا و قابل اتکاء، برای تبادل داده‌ها و اطلاعات دستگاه‌های اجرایی و همچنین ارگان‌ها و نهادهای حاکمیتی.

8ـ توسعه سامانه‌های اطلاعاتی جامع به منظور تجمیع داده‌ها و اطلاعات برای خدمات‌رسانی به دستگاه‌ها، ارگان‌ها، نهاد‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها، موسسات، اشخاص و عموم مردم.

9ـ گسترش امضاء الکترونیکی و گواهی دیجیتال در خدمات بین دستگاه‌ها، ارگان‌ها، نهاد‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات.

10ـ گسترش و توسعه موتورهای جستجوی داخلی و سامانه‌های پست الکترونیکی بومی.

مهم‌ترین ویژگی‌های شبکه ملی اطلاعات، به صورت خلاصه، چه مواردی است؟

1ـ استقلال از اینترنت با قابلیت دسترسی مدیریت‌شده به آن.

2ـ قابلیت مدیریت میزان پهنای باند دسترسی کاربران به اینترنت.

3ـ امکان دریافت خدمات متنوع وگوناگون، از جمله خدمات دولت الکترونیکی، به صورت مطلوب و با سهولت زیاد.

4ـ امکان دسترسی عموم با سرعت بالا و هزینه مناسب.

5ـ قابلیت پایش مستمر و نظارت دقیق بر عملکرد شبکه در همه سطوح و کنترل آن.

6ـ ایمنی مناسب، پایداری مطلوب و قابلیت اتکاء بالا.

آیا پس از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به صورت کامل، دسترسی به اینترنت قطع یا محدود خواهد شد؟

پس از راه‌اندازی کامل شبکه، دسترسی و استفاده از اینترنت، کماکان، برقرار خواهد بود وکاربران می‌توانند به اینترنت دسترسی داشته باشند.

در این رابطه، وزیر محترم اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات، جناب آقای دکتر رضا تقی‌پور نیز بیان نمودند که شبکه ملی اطلاعات، جای اینترنت را نمی‌گیرد و اینترنت در کنار شبکه ملی، باقی خواهد ماند.

شبکه ملی اطلاعات کشور در واقع زیرساخت و بستر اصلی تعاملات دولت الکترونیکی است. این شبکه امکاناتی از قبیل دورکاری، آموزش از راه دور، بحث‌های مربوط به سلامت الکترونیکی، گسترش و توسعه تجارت الکترونیکی و تلویزیون اینترنتی را پوشش خواهد داد و بر اساس پهنای باند مطلوب، سرعت اتصال مناسبی خواهد داشت. طبیعی است که اینترنت نیز از طریق همین بستر در اختیار کاربران قرار خواهد گرفت و طبیعتا، امکان مدیریت و نظارت بر آن نیز، بیشتر خواهد شد.

ثبات، پایداری، کیفیت و تنوع ارائه خدمات و همچنین ایمنی شبکه، به چه ترتیبی خواهد بود؟

از آنجایی که این شبکه، زیرساخت ملی ارتباطی و اطلاعاتی کشور است، دارای ثبات و پایداری بالایی خواهد بود و بر اساس ساختار پیش‌بینی شده در آن، حتی در صورت قطع اینترنت (به علت بروز مشکل در گیت‌های بین‌المللی یا قطع ارتباطات ماهواره‌ای به دلیل بروز مشکلات فنی یا قطع شدن فیبر نوری و یا موارد مشابه) این شبکه می‌تواند به صورت مستقل و بدون مشکل، به فعالیت خود ادامه دهد. به عبارت دیگر، حتی در صورت قطع اینترنت به دلیل بروز مشکلات فنی نیز امکان دسترسی به سایت‌های داخلی و استفاده از اخبار، اطلاعات، خدمات و محتوای آنها، بدون بروز مشکل، فراهم خواهد بود.

امکان دسترسی به این شبکه در تمام کشور امکان‌پذیر بوده و از طریق آن، خدمات گسترده‌ای قابل عرضه خواهند بود.

همانطور که بیان شد، یکی از اهداف اصلی این پروژه، ایجاد امنیت بالا و مصونیت در مقابل حملات اینترنتی است. این هدف مهم، در کنار سرعت بالاتر پیش‌بینی شده در این شبکه برای تبادل داده‌ها و اطلاعات و همچنین هزینه انتقال ترافیک پایین‌تر، موجب استقبال از آن و رشد و گسترش سریع، متوازن و پایدار آن خواهد بود.

امکان استفاده از موتورهای جستجوی ایرانی، شبکه‌های اجتماعی داخلی، امکانات پست صوتی داخلی و خدمات پست الکترونیکی بومی نیز ازجمله موارد قابل عرضه است. طراحی و پیاده سازی خدمات ارتباطی و مخابراتی نظیر آنچه که توسط Viber، WhatsApp، Line، Skype و موارد مشابه،  عرضه می‌شوند، به صورت داخلی، متصور و امکان‌پذیر است.

موارد اشاره شده، طبیعتا باعث ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران گوناگون برای سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و شبکه ملی اطلاعات خواهد شد.

آیا در شبکه ملی اطلاعات نیز فیلترینگ وجود خواهد داشت؟

در شبکه ملی اطلاعات، امکان شناسایی صاحبان سایت‌های مختلف داخلی و میزبان آنها فراهم است، بنابراین، به صورت منطقی، سایت‌های داخلی با قبول مسئولیت بالا و تعهد فراوان، نسبت به انتشار اخبار، اطلاعات، خدمات گوناگون و محتوای مدنظر خود، اقدام خواهند نمود. در صورت بروز تخلف نیز، امکان برخورد قانونی توسط مراجع ذی‌صلاح وجود خواهد داشت.

در زمینه دسترسی به محتوای اینترنت نیز، پایش و فیلترینگ، همانند گذشته، ادامه خواهد یافت.

سازمان‌ها و نهادهای دست‌اندر‌کار ایجاد شبکه ملی اطلاعات، کدامند؟

از آنجایی که این شبکه به صورت ملی و فرابخشی عمل خواهد نمود و پوشش سراسری با امکان دسترسی عمومی خواهد داشت و خدمات جامع و متنوعی را ارائه خواهد کرد، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، ارگان‌ها و نهادهای متعددی، دست‌اندر‌کار ایجاد آن هستند که از مهمترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود.

1ـ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

2ـ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

3ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

4ـ وزارت امور اقتصادی و دارایی

5ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

6ـ وزارت آموزش و پرورش

7ـ وزارت کشور

8ـ مجلس شورای اسلامی

9ـ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی

10ـ سازمان فناوری اطلاعات ایران

11ـ سازمان صدا و سیما

12ـ شرکت ارتباطات زیرساخت

13ـ شهرداری‌ها

14ـ اپراتورها تلفن‌های همراه

15ـ اپراتورهای PAP

16ـ اپراتورهای SAP

17ـ اپراتورهای ISDP

18ـ اپراتورهای GMPCS

19ـ اپراتورهای IDC

20ـ اپراتورهای WiMAX

21ـ مراکز ISP

لایه‌های شبکه ملی اطلاعات کشور به چه ترتیبی است؟

به صورت کلی می‌توان بیان نمود که شبکه ملی اطلاعات کشور دارای چهار لایه افقی و دو لایه عمودی است.

لایه‌های افقی به شرح ذیل هستند:

1ـ لایه اول، لایه‌ای فیزیکی است که شامل فیبر نوری، ارتباطات ماهواره‌ای و موارد مشابه است که برای تشکیل شبکه سراسری انتقال، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2ـ لایه دوم، خود شامل سه بخش است.

الف‌ـ این بخش شامل اپراتورها و همچنین مراکز تبادل داده و اطلاعات ملی که ظرفیت بالایی برای آنها پیش‌بینی شده است و همچنین گیت‌های اینترنت و سامانه‌های فیلترینگ است.

ب‌ـ این بخش شامل اپراتورهای داده و اطلاعات منطقه‌ای است.

ج‌ـ این بخش، شبکه‌های شهری و دسترسی‌های اختصاصی را شامل می‌شود.

3ـ لایه سوم، شامل خدمات پایه، خدمات دسترسی به اینترنت، خدمات ارزش افزوده، خدمات مربوط به زیرساخت‌های گوناگون و VPN است.

4ـ لایه چهارم شامل تولید و ارائه محتوای متنوع و قابل ارائه در سطح شبکه ملی اطلاعات است.

لایه‌های عمودی به شرح ذیل می‌باشند:

1ـ پایش، نظارت، کنترل و مدیریت شبکه.

2ـ امنیت و ایمنی شبکه.

در شکل دو می‌توانید شکل شماتیک لایه‌های شبکه اطلاعات ملی کشور را ملاحظه نمایید.

شکل شماتیک لایه‌های شبکه اطلاعات ملی کشور